·
Bài tập
với từ trong Sơ đồ Tư duy con
Trong chương “Động não với Từ”, bạn sẽ
tìm hiểu kỹ hơn về hệ thống xử lý thông tin theo cơ chế Tư duy Mở rộng. Qua các
bài tập động não, bạn sẽ khám phá tiềm năng to lớn của cấu trúc liên kết bên
trong bộ não, đồng thời thấy rõ bản tính độc đáo duy nhất của mỗi cá thể chúng
ta và mọi người xung quanh ta. Bạn cũng sẽ làm quen với những kỹ thuật động não
mới, cùng một số phát hiện thú vị trong cuộc nghiên cứu này. Đặc biệt, bạn sẽ
có hiểu biết sâu sắc hơn về sự giao tiếp để từ đó tránh được những hiểu lầm
đáng tiếc.
Bài tập với từ trong
Sơ đồ Tư duy Con
Sơ đồ Tư duy Con là dạng phôi thai của Sơ đồ Tư duy. Dù chỉ là dạng
Sơ đồ Con, nhưng ý nghĩa của nó rất lớn lao.
Để thực hiện bài tập, bạn cần có vài cây bút, một tập ghi chép Sơ đồ
Tư duy, một vài tờ giấy trắng và hình sau đây:
Bạn hãy nghĩ đến khái niệm “hạnh phúc”, và không cần lưỡng lự cân
nhắc, hay mau chóng ghi lại 10 ý liên tưởng bằng từ khóa trên các dòng tỏa rộng
từ một tâm điểm. Quan trọng là bạn ghi lại những từ đầu tiên bạn nghĩ đến, bất kể nó ngớ ngẩn thế nào. Đây không phải
là bài kiểm tra, và thời gian để làm sẽ không tới 1 phút.
Nếu có thể, bạn hãy mời hai ba người cùng thực hiện bài tập, nhưng
đừng thảo luận về các ý tưởng trong thời gian làm bài.
Mục đích của bạn là tìm các từ xuất hiện trong tất cả bài làm của
những người tham gia. (Nghĩa là chính xác cùng một từ, chẳng hạn như “mặt trời”
không thể cùng một từ với “ánh nắng”) .
Trước khi tính kết quả, mỗi người hãy dự đoán trước xem tất cả mọi
người tham gia có chung được bao nhiêu từ, có bao nhiêu từ mọi người đều có trừ
một người không có, và có bao nhiêu từ chỉ có một người chọn.
Khi bài tập và ước đoán đã hoàn tất, hãy so sánh các từ của bạn với
những người khác, rồi kiểm tra lại và cùng thảo luận về số từ trùng trong nhóm.
(Nếu thực hiện bài tập một mình, có thể so sánh ý liên kết của bạn với ý của
tác giả ở hình bên dưới.)
Mỗi người có thể lần lượt đọc to những từ liên kết của mình cho mọi
người ghi lại, gạch dưới các từ trùng nhau, và dùng màu sắc hãy mã số để xác định
ai đã chọn từ nào
Phần lớn chúng ta đều tiên đoán rằng cả nhóm sẽ có nhiều từ trùng
nhau, và nếu có ai chọn một từ đặc biệt nào đó, thì cũng chỉ vài từ thôi. Nhưng
qua hàng ngàn lần thử nghiệm, chúng tôi nhận thấy rằng chỉ với nhóm bốn người
mà khả năng trùng được một từ cũng rất hiếm.
Và khi từ “trùng” đó lại được lấy làm trung tâm trong bài tập Sơ đồ
Tư duy Con kế tiếp, cũng cho nhóm bốn người trên, thì kết quả vẫn như thế. Điều
này chứng tỏ ngay cả những đặc tính chung cũng xuất phát từ sự khác biệt cơ bản!
Nhóm thực hiện càng nhiều người, thì khả năng cả nhóm trùng một từ
càng ít hơn.
Kết quả trong các bài tập
tương tự
Bài tập bạn vừa thực hiện với từ “hạnh phúc” cho kết quả tương tự với
bất kỳ từ nào khác.
Chẳng hạn, với nhóm thực hiện bài tập với từ “chạy”, gồm các giám đốc
ngân hàng có thâm niên, ở độ tuổi từ 40-45 và có hoàn cảnh gốc gác tương tự
nhau, thì như chúng tôi dự đoán, bình thường nhóm bốn người không trùng một từ
nào, thỉnh thoảng nhóm ba người có trùng một từ, nhóm 2 người có vài từ trùng,
và phần lớn từ cá biệt chỉ thuộc về một người.
Nhóm đã có ý kiến rằng thử nghiệm đó không hợp lý, vì từ được chọn
làm thử nghiệm không phải là mối quan tâm chủ yếu của họ. Họ đoán nếu từ được
chọn là mối quan tâm chủ yếu thì chắc có lẽ sẽ có nhiều từ trùng hơn và kết quả
có tính phổ biến hơn.
Vì vậy, họ thực hiện một bài tập khác với từ “tiền” thì vì từ “chạy”.
Họ rất sửng sốt vì kết quả càng bất thường, kém tính phổ biến hơn
Phát hiện trên đã bác bỏ một ngộ nhận phổ
biến: con người được giáo dục càng nhiều, họ càng giống các bản sao hơn. Tư duy
Mở rộng chứng minh điều ngược lại là đúng: con người được giáo dục càng nhiều
thì mạng lưới liên kết khổng lồ luôn tăng trưởng trong não càng độc đáo hơn.
Tiềm năng to lớn của cấu
trúc liên kết trong não
Bạn hãy thử nghĩ xem – mỗi cảnh tượng, âm thanh, mùi, vị hay cảm
xúc khi tác động vào các giác quan, dù ở mức có ý thức hay cận ý thức cũng tựa
như một tâm điểm phát sáng nhỏ bé tỏa rộng thành hàng triệu liên kết.
Thử nghĩ đến việc cố ghi chú lại tất cả những liên kết đó.
Đây là việc bất khả thi, bởi mỗi lúc ghi chú điều gì bạn lại nảy ra
một ý tưởng liên kết với nó. Nghĩa là lại phải có thêm một ý liên kết mới bạn
phải ghi chú, rồi cứ thế mãi đến vô tận. Bộ não con người có thể tạo vô số các
liên kết, cho nên tiềm năng tư duy sáng tạo của con người là vô hạn.
Một bộ não người trung bình có đến hàng triệu tỷ tỷ các liên kết đã
qua sử dụng. Mạng lưới mênh mông ấy không những có thể xem là ký ức hay thư việc
tham khảo riêng, mà còn có thể xem là toàn bộ bản ngã có ý thức và cận ý thức (Xem
quyển Harnessing The ParaBrain (Phương pháp Khai thác Cận Tâm thức) của Tony
Buzan)
Bản
chất độc đáo duy nhất của cá thể
Dù với từ, hình ảnh, hay ý tưởng thì các
liên kết trùng nhau của mọi cá thể chúng ta cũng đều rất ít – thật bí ẩn là tất
cả chúng ta đều khác nhau. Nói cách khác, con người mang tính cá thể và độc đáo
đến mức không tài nào hình dung nổi. Ngay lúc bạn đang đọc câu này thì bộ não của
bạn chứa hàng tỷ tỷ liên kết mà chưa ai từng có, kể cả trong quá khứ, hiện tại
và tương lai.
Khi ta tìm được một viên đá quý độc đáo,
ta gọi nó là “viên ngọc”, “vô giá”, “viên đá quý”, “đắt tiền”, “kho báu”, “quý
hiếm”, “tuyệt đẹp”, và “không có gì có thể thay thế”. Vậy với những khám phá về
chính con người cũng độc đáo như trên, thì các tên gọi cao quý đó cũng xứng
đáng dành cho ta và đồng loại.
Tính độc đáo phi thường của chúng ta mang lại nhiều lợi ích. Chẳng
hạn, trong bất kỳ tình huống động não hay cần giải quyết một vấn đề thì ý tưởng
càng đa dạng càng tốt. Như vậy, mỗi cá thể trở thành một bộ phận vô cùng có giá
trị.
Xét trong bối cảnh xã hội rộng lớn hơn, những hành vi bị xem là “phạm
pháp”, “bất thường”, hay “lập dị” có khi nhìn nhận từ một góc độ mới là “hành
vi khác biệt với chuẩn mực nhưng thích hợp và có lợi ích sáng tạo”. Nhờ vậy mà
có nhiều vấn đề xã hội hiển nhiên lại thực sự hóa thành giải pháp.
Kết quả của bài tập cũng làm nổi bật lên những nguy hiểm trong thói
quen xem xét người theo nhóm thay vì xem họ là các cá thể. Nhận rõ tính độc đáo
của con người, chúng ta có thể dễ dàng giải tỏa những hiểu lầm, xung đột cá
nhân và xã hội hơn.
Bài tập liên kết cũng cho thấy khả năng vô hạn của mỗi bộ não con
người, của người “có tài” cũng như thành phần trước đó được xem là “trung bình”.
Vì thế, bài tập này có thể giải thoát cho hàng tỷ người kém tư duy do tự hạn chế
mình. Chỉ cần thực hiện bài tập với từ “hạnh phúc”, bất kỳ ai cũng đều cảm nhận
ngay được sự bùng nổ tư duy.
Lấy ví dụ về cậu bé tám tuổi trong khu phố nghèo ở London, không những
thầy dạy mà bản thân cậu cũng xem mình là đần độn. Sau khi cậu hoàn tất bài tập,
tôi hỏi xem cậu có thể tiếp tục liên kết với một trong bất kỳ mười từ cậu đã
ghi hay không. Cậu bé ngừng trong chốc lát trước khi ghi ra hai liên kết, rồi
ngước lên nhìn với đôi mắt bắt đầu lóe sáng và nói “Cháu làm tiếp được không?”
Khi tôi bảo được thì lúc đầu cậu dè dặt như người chưa đi biển lần
nào. Rồi với nhịp điệu càng lúc càng nhanh, tựa như tiếng trống dồn, bao nhiêu
là từ và liên kết cứ thế tuôn ra. Tư thế ban đầu của cậu hoàn toàn biến mất,
thay vào đó là lòng háo hức, nhiệt tình và hạnh phúc trong lúc ghi đầy trang giấy.
Cậu thật sự đã hét to lên “Cháu thông minh quá, cháu thông minh quá!”. Cậu bé
nói đúng. Cái cậu thiếu chỉ là giáo dục.
Hiểu được bản tính mở rộng của thực tại,
chúng ta không những thấu hiểu bản chất của sự nhận thức mà còn hiểu cả sự ngộ
nhận, điều này giúp ta tránh khỏi các cạm bẫy cảm xúc và suy luận phá hỏng nỗ lực
giao tiếp của chúng ta.
Trong phạm vi quyển sách, động não là bước đầu tiên đi đến Sơ đồ Tư
duy. Những bài tập này có tác dụng củng cố và phục hồi năng lực liên kết, là bước
chuẩn bị cho mục tiêu phát triển tối đa năng lực Tư duy Mở rộng.
Phần tiếp theo: Tư duy với Hình ảnh
